ભારતમાં મોબાઇલ સેવા ક્યારે શરૂ થઈ? એક મિનિટના કોલનો ચાર્જ કેટલો હતો?

મોબાઇલ ફોન આજે આપણી જરૂરિયાતનું સાધન બની ગયું છે. આપણે ફક્ત કોલ કરવા કે મેસેજ મોકલવા માટે જ મોબાઈલ ફોનનો ઉપયોગ કરતા નથી. તે આપણને બેંકિંગ, ટિકિટ બુકિંગ, ફૂડ ઓર્ડરિંગ વગેરે જેવા ઘણા કાર્યોમાં મદદ કરે છે. શું તમને ખબર છે કે ભારતમાં મોબાઇલ સેવા ક્યારે શરૂ થઈ?

ભારતમાં મોબાઇલ વપરાશકર્તાઓની સંખ્યા ૧૧૬ કરોડને વટાવી ગઈ છે. તાજેતરમાં કેન્દ્રીય સંદેશાવ્યવહાર મંત્રી જ્યોતિરાદિત્ય સિંધિયાએ લોકસભામાં આ માહિતી આપી હતી. છેલ્લા 10 વર્ષમાં ભારતમાં મોબાઇલ વપરાશકર્તાઓની સંખ્યામાં ઝડપથી વધારો થયો છે. ખાસ કરીને 5G વપરાશકર્તાઓની સંખ્યા ખૂબ જ ઝડપથી વધી રહી છે. 2022 માં 5G સેવા શરૂ થયા પછી, દેશના 98 ટકા જિલ્લાઓમાં 5G પહોંચી ગયું છે. તે જ સમયે, મોબાઇલ ઇન્ટરનેટ વપરાશકર્તાઓની સંખ્યામાં પણ મોટો ઉછાળો જોવા મળ્યો છે. સ્માર્ટફોનના આગમન પહેલાં, બટન ફોન, એટલે કે ફીચર ફોનનો ઉપયોગ થતો હતો. જોકે, હવે ભારતમાં ફીચર ફોન વપરાશકર્તાઓની સંખ્યામાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે.

30 વર્ષ પહેલાં શરૂ થયેલી મોબાઇલ સેવા

ભારતમાં મોબાઈલ ફોન આવ્યાને લગભગ 30 વર્ષ થઈ ગયા છે. ભારતમાં પહેલી વાર ૩૧ જુલાઈ ૧૯૯૫ના રોજ મોબાઈલ સેવા શરૂ થઈ હતી. હવે મોબાઇલ વપરાશકર્તાઓની સંખ્યા ૧૧૬ કરોડને વટાવી ગઈ છે. ૧૯૯૫ થી ૨૦૨૫ સુધી, મોબાઇલ ફોન સંપૂર્ણપણે બદલાઈ ગયા છે. આજકાલ મોબાઈલ ફોનનો ઉપયોગ ફક્ત કોલિંગ માટે જ થતો નથી. હવે ઉપયોગમાં લેવાતા મોબાઇલ ફોન સ્માર્ટ બની ગયા છે અને બેંકિંગ, ઓનલાઈન શોપિંગ, ફૂડ ઓર્ડરિંગ, નકશા, કેબ બુકિંગ વગેરે જેવી ઘણી સેવાઓ માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે.

હાલમાં, ભારતમાં ચાર મુખ્ય ટેલિકોમ ઓપરેટરો મોબાઇલ સેવાઓ પૂરી પાડે છે, જેમાં એરટેલ, વોડાફોન-આઇડિયા, જિયો અને બીએસએનએલનો સમાવેશ થાય છે. આ ઉપરાંત, MTNL દિલ્હી અને મુંબઈમાં તેની મોબાઇલ સેવા પૂરી પાડે છે પરંતુ 1995 માં આમાંથી કોઈ પણ કંપનીએ ભારતમાં મોબાઇલ સેવા શરૂ કરી ન હતી. ભારતમાં મોબાઇલ સેવા શરૂ કરવાનો શ્રેય મોદી ટેલસ્ટ્રા નામની કંપનીને જાય છે. મોદી ટેલસ્ટ્રાએ તેની મોબાઇલ સેવાનું નામ મોબાઇલ નેટ રાખ્યું. તે સમયે, નોકિયા અને સિમેન્સ હેન્ડસેટ દ્વારા મોબાઇલ સેવા શરૂ કરવામાં આવી હતી.

કોલકાતા અને દિલ્હી વચ્ચે કોલ થયો

મોદી ટેલસ્ટ્રાએ પાછળથી સ્પાઇસ ટેલિકોમ નામથી તેની સેવાઓ પૂરી પાડવાનું શરૂ કર્યું. ભારતમાં મોબાઇલ સેવાઓ માટે લાઇસન્સ મેળવનાર પ્રથમ આઠ કંપનીઓમાં મોદી ટેલસ્ટ્રા એક છે. ભારતમાં પહેલો મોબાઇલ કોલ ૩૧ જુલાઈ ૧૯૯૫ ના રોજ કરવામાં આવ્યો હતો. આ ફોન પશ્ચિમ બંગાળના ભૂતપૂર્વ મુખ્યમંત્રી જ્યોતિ બસુએ તત્કાલીન કેન્દ્રીય મંત્રી સુખરામને કર્યો હતો. આ કોલ કોલકાતામાં મોદી ટેલસ્ટ્રાના નેટવર્કનો ઉપયોગ કરીને કરવામાં આવ્યો હતો. આ કોલ કરવા માટે જ્યોતિ બાસુએ નોકિયા 2110 હેન્ડસેટનો ઉપયોગ કર્યો હતો. આ મોબાઇલ કોલ કોલકાતાના રાઇટર્સ બિલ્ડિંગ અને દિલ્હીના સંચાર ભવન વચ્ચે કરવામાં આવ્યો હતો.

ઇનકમિંગ કોલ્સ માટે ૮ રૂપિયા પ્રતિ મિનિટ

૧૯૯૫માં, આઉટગોઇંગ અને ઇનકમિંગ કોલ્સ બંને માટે મોબાઇલ ફોનનો ચાર્જ લેવામાં આવતો હતો. તે સમયે, આઉટગોઇંગ કોલ્સનો ખર્ચ પ્રતિ મિનિટ ૧૬ રૂપિયા અને ઇનકમિંગ કોલ્સનો ખર્ચ પ્રતિ મિનિટ ૮ રૂપિયા હતો. એટલું જ નહીં, યુઝરને મોબાઇલ સિમ કાર્ડ ખરીદવા માટે 4,900 રૂપિયા ચૂકવવા પડતા હતા. આ જ કારણ હતું કે ૧૯૯૫ થી ૨૦૦૦ ની વચ્ચે ભારતમાં મોબાઇલ વપરાશકર્તાઓની સંખ્યા માત્ર ૧૦ લાખ સુધી પહોંચી શકી છે.

મફત ઇનકમિંગ કોલ્સ

મોબાઇલ વપરાશકર્તાઓનો સુવર્ણ યુગ 2003 માં શરૂ થયો જ્યારે ટેલિકોમ્યુનિકેશન મંત્રાલયે કોલિંગ પાર્ટી પેજ (CPP) લાગુ કર્યું. આ પછી, મોબાઇલ પર ઇનકમિંગ કોલ્સ મફત કરવામાં આવ્યા. તે જ સમયે, લેન્ડલાઇન પર કૉલ કરવાનો દર પણ વધારીને રૂ. ૧.૨૦ પ્રતિ મિનિટ કરવામાં આવ્યો છે. મફત ઇનકમિંગ કોલ્સને કારણે, મોબાઇલ વપરાશકર્તાઓની સંખ્યા ઝડપથી વધવા લાગી અને મોબાઇલ ફોનની માંગ પણ વધવા લાગી.

3G સેવા 2008 માં શરૂ થઈ હતી અને 2012 સુધીમાં, ભારતમાં 4G સેવા શરૂ થઈ ગઈ. 4G સેવા શરૂ થતાં જ ભારતમાં મોબાઇલ ઇન્ટરનેટ વપરાશકર્તાઓની સંખ્યા વધવા લાગી અને હવે ભારત મોબાઇલ વપરાશકર્તાઓની દ્રષ્ટિએ વિશ્વનો બીજો સૌથી મોટો દેશ બની ગયો છે.

મોબાઇલ પહેલાં પેજર સેવા

ભારતમાં મોબાઇલ સેવા શરૂ થયાના બે મહિના પહેલા પેજર સેવા પણ શરૂ કરવામાં આવી હતી. પેજર સેવાનો ઉપયોગ ફક્ત એક તરફી સંદેશાવ્યવહાર માટે થતો હતો. આ સેવા ટેલિગ્રામની જેમ કામ કરતી હતી, જેમાં કોઈપણ પેજર યુઝરને સંદેશા મોકલી શકાતા હતા. જ્યારે કોઈ સંદેશ પ્રાપ્ત થતો, ત્યારે પેજર સ્ક્રીન પર એક સૂચના દેખાતી, જેમાં મોકલેલો સંદેશ વાંચી શકાતો.