હોળી: આ એજ ગામની વાર્તા જ્યાંથી હોળી શરૂ થઈ હતી, ૫૦૦૦ વર્ષ જૂનું મંદિર આજે પણ આ વાતની સાક્ષી પૂરે છે

હોળી ૨૦૨૫: દર વર્ષે સમગ્ર ભારતમાં હોળી ખૂબ જ ધામધૂમથી ઉજવવામાં આવે છે.પણ બહુ ઓછા લોકો જાણે છે કે આ રંગબેરંગી તહેવાર ક્યાંથી શરૂ થયો આવો જાણીએ?

હોળી ૨૦૨૫: રંગો અને ખુશીઓનો તહેવાર હોળી નજીક આવી રહી છે, તેમ તેમ હવામાં ફાગુઆનો પડઘો સંભળાઈ રહ્યો છે. ગામડાંઓ અને નગરોમાં લોકો હોળીની તૈયારીઓ શરૂ કરી ચૂક્યા છે. આ વખતે હોળી ૧૪ માર્ચે છે. આ માટેની તૈયારીઓ શરૂ થઈ ગઈ છે. તમે હોળીની વાર્તા તો સાંભળી જ હશે પણ શું તમે જાણો છો કે હોળીની ઉત્પત્તિ ક્યાંથી થઈ? આજે ત્યાં શું પરિસ્થિતિ છે? આ અહેવાલમાં અમને જણાવો. હોળીનો ઇતિહાસ ખૂબ જૂનો છે અને તેની સાથે જોડાયેલી પૌરાણિક વાર્તાઓ પણ ખૂબ જ રસપ્રદ છે. આ તહેવારની વાર્તા ભગવાન વિષ્ણુના નરસિંહ અવતાર સાથે સંબંધિત છે. ભગવાન વિષ્ણુએ પોતાના પ્રખર ભક્ત પ્રહલાદને બચાવ્યાની વાર્તા હોળી સાથે સંકળાયેલી છે. પરંતુ નરસિંહ અવતારના સમયથી આ સ્થળ ક્યાં છે અને ત્યાંની વર્તમાન પરિસ્થિતિ શું છે. આ વાત બહુ ઓછા લોકો જાણે છે.

હોળીની શરૂઆત ઉત્તર પ્રદેશના હરદોઈ શહેરથી થઈ હતી. હરદોઈના કાકેડી ગામનું ૫૦૦૦ વર્ષથી વધુ જૂનું નૃસિંહ ભગવાન મંદિર, પ્રહલાદ ઘાટ, હિરણ્યકશ્યપના મહેલના ખંડેર આજે પણ આ વાતની સાક્ષી પૂરે છે. ઉત્તર પ્રદેશના હરદોઈ જિલ્લાનું જૂનું નામ હરિદ્રોહી હતું. આ હિરણ્યકશ્યપની રાજધાની હતી.

હિરણ્યકશ્યપ ભગવાન વિષ્ણુનો શત્રુ હતો.

હિરણ્યકશિપુ એક રાક્ષસ અને ભગવાન વિષ્ણુનો કટ્ટર દુશ્મન હતો. પૌરાણિક કથાઓ અનુસાર, હિરણ્યક્ષયપે ભગવાન વિષ્ણુ પર ઘણા અત્યાચાર કર્યા હતા અને ભગવાનથી બદલો લેવા માટે ઘણા કાવતરાં રચ્યા હતા. હિરણ્યકશ્યપના પુત્ર પ્રહલાદે પોતાનું જીવન ભગવાન વિષ્ણુની ભક્તિમાં સમર્પિત કરી દીધું, જે તેના પિતાને બિલકુલ ગમ્યું નહીં. હિરણ્યક્ષયપે ઘણી વાર પ્રહલાદને મારવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો, પરંતુ ભગવાનની કૃપાથી તે દર વખતે બચી ગયો હતો.

વિષ્ણુના જાદુથી હોલિકા બળીને રાખ થઈ ગઈ, પણ પ્રહલાદ બચી ગયો હતો.

એક દિવસ હિરણ્યકશ્યપે તેની બહેન હોલિકાને પ્રહલાદને મારી નાખવા કહ્યું. હોલિકાને ભગવાનનું વરદાન હતું કે જ્યારે તે અગ્નિમાં બેસે છે, ત્યારે તે બળી શકતી નથી. તેથી હોલિકાએ પ્રહલાદને ખોળામાં લઈને અગ્નિમાં બેસવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. પરંતુ ભગવાન વિષ્ણુના જાદુ મુજબ, હોલિકા બળીને રાખ થઈ ગઈ હતી, જ્યારે પ્રહલાદ બચી ગયો હતો.

આ ઘટનાથી હોળીના તહેવારની ઉત્પત્તિ થઈ. આ ઘટના પછી હરદોઈના લોકો ખૂબ ખુશ થયા અને તેઓએ એકબીજા પર રંગો અને ગુલાલ લગાવીને ઉજવણી કરી, ત્યારથી હોળીનો તહેવાર ઉજવવાની પરંપરા શરૂ થઈ હતી.

‘ર’ ના ઉચ્ચારણ પર પ્રતિબંધ, અસર આજે પણ દેખાય છે

હિરણ્યકશિપુએ પોતાની રાજધાનીમાં રાક્ષસોનું શાસન સ્થાપિત કર્યું હતું, અને શહેરના નાગરિકો પર ઘણા નિયંત્રણો લાદ્યા હતા. તેમણે રાક્ષસોના નામમાં “ર” અક્ષરના ઉચ્ચારણ પર પણ પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો. હિરણ્યક્ષયપ દ્વારા “ર” શબ્દના ઉચ્ચારણ પર પ્રતિબંધની અસર આજે પણ અહીંના લોકોની જીભ પર સ્પષ્ટપણે જોઈ શકાય છે. અહીંના વડીલો આજે પણ હરદોઈને ‘હડોઈ’ અને મિર્ચાને ‘મિચ્છા’ કહે છે. એવું કહેવાય છે કે આ હિરણ્યકશ્યપના “ર” શબ્દના ઉચ્ચારણની અસર છે. તેનો પ્રભાવ આજ સુધી રહે છે.

આ કારણોસર, હરદોઈનું નામ પહેલા હરિદ્રોહી રાખવામાં આવ્યું હતું. ધીમે ધીમે સમય જતાં હરિદ્રોહી નામ બદલાઈને હરદોઈ થઈ ગયું. આજે પણ, આ સ્થળે હિરણ્યકશ્યપના મહેલ અને પ્રહલાદ ઘાટના ખંડેરો હાજર છે, જે આ ઐતિહાસિક ઘટનાના સાક્ષી છે.

હરદોઈથી હોળીની શરૂઆત વિશેના તથ્યો શાસ્ત્રોમાં લખાયેલા છે

હોળીની શરૂઆત હરદોઈથી થઈ હતી તે હકીકતનો ઉલ્લેખ ધાર્મિક ગ્રંથો અને હરદોઈ ગેઝેટિયરમાં પણ મળે છે. ભગવાન વિષ્ણુએ હરદોઈમાં બે વાર અવતાર લીધો – પ્રથમ નરસિંહ તરીકે અને બીજો વામન તરીકે. નરસિંહના રૂપમાં, ભગવાને હિરણ્યકશિપુનો વધ કર્યો હતો અને ત્યારબાદ આ સ્થાન પર પ્રહલાદનું રક્ષણ કર્યું હતું. આ ઘટનાની યાદમાં હરદોઈમાં દર વર્ષે હોળી ઉજવવામાં આવે છે.

આજે પણ હરદોઈના કેકરી ગામમાં ભગવાન નરસિંહનું મંદિર છે.

હરદોઈના સેન્ડી બ્લોકના કાકેડી ગામમાં સ્થિત ભગવાન નૃસિંહનું મંદિર, આ ઐતિહાસિકતાના પ્રતીક, હજારો વર્ષોથી આજે પણ આ હકીકતની સાક્ષી આપી રહ્યું છે. સ્થાનિક લોકો અને ઇતિહાસકારોના મતે, આ મંદિર 5000 વર્ષથી વધુ જૂનું છે. કાકેડી ગામના આ મંદિરમાં ભગવાન નરસિંહની પ્રતિમા છે. આ વાત તેની બધી મૂર્તિઓ અને તેમના કાર્બન યુગ દ્વારા સાબિત થાય છે. જોકે, કાકેડી ગામના મંદિરનો સમયાંતરે જીર્ણોદ્ધાર કરવામાં આવ્યો છે. આ ગામના લોકો કાકેડી ગામમાં ભગવાન નૃસિંહના મંદિરમાં જઈને રંગો લગાવીને હોળીની શરૂઆત કરે છે.

હિરણ્યકશ્યપે પ્રહલાદને મારવાનો ઘણી વાર પ્રયાસ કર્યો

પૌરાણિક કથાઓમાં પણ ઉલ્લેખ છે કે ભગવાન વિષ્ણુના ભક્ત પ્રહલાદનું જીવન મુશ્કેલીઓથી ભરેલું હતું. હિરણ્યક્ષયપે ઘણી વાર પ્રહલાદને મારવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો, પરંતુ દરેક વખતે, ભગવાનની કૃપાથી, પ્રહલાદ બચી ગયો હતો. હોલિકાના અગ્નિમાં મૃત્યુ પછી, ભક્ત પ્રહલાદે ભગવાન પ્રત્યેની પોતાની વફાદારી અને ભક્તિ જાળવી રાખી, અને આ રીતે હોળીનો તહેવાર એક નવા વલણ તરીકે શરૂ થયો હતો.